Zaman gazetesinde yayınlanan “Eylül ve İstanbul” denemesinde, Elif Şafak insanların her yıl yaşadığı bir döngüyü ele almıştır. İnsanların İstanbul’a monotonluktan kaçış için gitmelerinden ve orada da bir döngü içerisine girmelerinden bahsetmiştir. Bu kaçınılmaz döngüyü Eylül ve İstanbul imgesiyle pekiştirmiştir. İstanbulluların şehirlerine karşı yaşadıkları ortak hisleri ile birlikte şehir ile yaşadıkları bir kaçış ve kovalayış resmedilmiştir. Elif Şafak, “Eylül ve İstanbul” adlı denemesinde benzetmeler, betimlemeler, hedef okur ve anlatım teknikleri kullanarak İstanbul’daki ortak yaşantının monotonluğunu ve bir döngü haline gelmesini dile getirmiştir.
Denemede ele alınan döngü kavramı anlatım teknikleri ile desteklenmiştir ve okura iletilmiştir. Kullanılan benzetmeler ile İstanbul’un sonsuzluğu ve kaçınılmazlığı gösterilmiştir. “Belalı bir med-cezir bu şehir(...)bir aşk gibi daimi bir çekişme,didinme, mücadele” cümlesinde İstanbul’a karşı olan hislerini, ama ondan bir türlü ayrılamayışını med-cezir benzetmesi ile anlatmıştır. Med-cezir sözcüğü ile bir döngü betimlenmiştir, her ne kadar mücadele etse, acı çekse de İstanbul’a geri dönüşün kaçınılmaz olduğu vurgulanmıştır. “Üç kez deri değiştiren dişi bir yılan bu şehir.” cümlesinde ise şehri bir dişi yılana benzetmiştir. Yılanın deri değiştirme özelliği ile Eylül ile mevsimlerin değişmesine bağdaştırılabilir. Yılanın değiştirdiği parlak derinin yerini durgun bir mor rengi almaktadır tıpkı yaz boyunca etrafı saran amaçsızlık ve monotonluk duygusu gibi. “Güneş eridikçe onlar da Boğaz kıyılarına yığılıp, hep aynı kara-zeytin-beyaz-peynir-sade-poğaça-sahanda-yumurta” menülerini(...)” cümlesinde bir betimleme yardımıyla da benzer şekilde aynılık ve monotonluk gösterilmiştir. Her sene yaşanan bu döngü değişmeyen menü ile bağdaştırılmıştır.
Anlatım tekniklerinin yanında İstanbul ve Eylül imgeleri de kullanılarak bu iki kavramın bağlantıları ve insanlara yaşattıkları hise odaklanılmıştır. “Çetrefil bir ay Eylül çünkü, tam da suların çekilme zamanı” cümlesinde Eylül ayı yaz ayının bitişinin göstergesi olarak alınmıştır. Yaz ayını da“alışkanlıklar üzerine kurulu amaçsızlığın, tutkusuzluğun, kanıksamışlığın” olduğu ay olarak göstermiştir. Bu nedenle Eylül, monotonluğun bitişini ve insanın kendisi ile yüzleşmesi gerektiği zamanın gelmesini sembolize etmektedir. Fakat Eylül ayı yazın karamsarlığını yok etmiş olsa bile bu sefer herkes işyerlerine geri döndüğünde bu hissedilen monotonluk geri dönmektedir, bu nedenle de anlaşılması güç olarak tanımlanmıştır. Denemede, monotonluktan ve alışkanlıklardan çıkamama duygusu bu ay ile işlenmiştir. Çıkamama ve tıkılı kalma kavramları İstanbul imgesinin de içindeyken çıkmak istediğin, çıktığında geri dönmek istediğin yer olarak temsil edilmesi ile bağdaştırılabilir. Bir gönderme olarak kullanılan “İstanbul’a ya bir şeylerden kaçılarak varılır ya da gün gelir ondan kaçılır” cümlesinde şehir ile insan arasında bir kaçış ve kovalayış olduğu gösterilmiştir. İstanbul’daki yaşayış bir döngü olarak tanımlanmış ve Eylül imgesi ile pekiştirilmiştir.
Denemede birçok kez kullanılan “biz” sözcüğü ve 3. Tekil kişilik anlatımdan İstanbulluların ortak yaşantısının ele alınması bir hedef okur oluşturmaktadır. İstanbullu olmayan birinin anlayamayacağı kişisel deneyimlerden yararlanılarak şehrin döngüsünü ve bir kaçışı gösterilmektedir. “Kendi dipsiz yalnızlığımızla göz göze geleceğiz eylül ayında. Neyse ki işe dönme mecburiyetimiz var çoğumuzun” cümlesinde ortak bir İstanbullu yaşantısından bahsetmiştir. Bu yaşantıda bir yalnızlığın ve monotonluğa geri dönme gerekliliğinin var olduğundan söz edilmiştir. İstanbul’a karşı hissettikleri ve bir kaçış isteği de verilmiştir fakat bu döngüden kurtulamayışları da anlatılmıştır. İstanbulluların şehirlerinden kaçışları da son cümle ile İstanbulsuzluğun dayanılmazlığından bahsedilmesi ile desteklenmektedir.
Anlatım teknikleri, imgeler ve hedef okur kullanılarak denemede İstanbul’da yaşanan döngünün ve monotonluğun kaçınılmazlığı anlatılmıştır. İstanbulluların şehirlerinden uzaklaşma istekleri ve uzaklaştıklarında da gelen geri dönme istekleri hedef okur ile verilmiştir. Monotonluk ve döngü kavramları da anlatım teknikleri ve imgeler ile ön plana çıkarılmıştır. Elif Şafak tarafından Zaman Gazetesi için yazdığı bu denemede Eylül ayında yaşanan geçiş süreci ile İstanbul'un benzerliği bağdaştırılmıştır.
